Σόφκα στα μακεδονικά σημαίνει Σοφούλα, είναι το υποκοριστικό του ονόματος Σοφία. Τάτκο στα μακεδονικά σημαίνει μπαμπάς (πατέρας). Κατά συνέπεια «ΣΟΦΚΑ ΝΑ ΤΑΤΚΟ» σημαίνει, στην κυριολεξία, «Σοφούλα του μπαμπά» ή σε ελεύθερη μετάφραση «Σοφούλα κόρη μου».
Οι στίχοι του τραγουδιού «ΣΟΦΚΑ ΝΑ ΤΑΤΚΟ» ή απλά «ΣΟΦΚΑ» είναι αποτέλεσμα σκωπτικής στιχομυθίας μεταξύ γυναικών με αφορμή ένα αληθινό γεγονός το οποίο συνέβη το καλοκαίρι του 1925 στο χωριό Γρίβα (Κρίβα) του Κιλκίς (Κούκουςς) με «πρωταγωνίστρια» την εγκυμονούσα Σόφκα.
Για λόγους ταμπού εκείνης της εποχής, όσο ζούσε η Σόφκα, το τραγούδι (το οποίο αναφέρεται στην εγκυμοσύνη της Σόφκα) δεν ακουγόταν δημοσίως σε γάμους & πανηγύρια. Τραγουδιόταν μόνο μέσα στα σπίτια όταν οι γυναίκες και οι κοπέλες του χωριού έπλεκαν και κεντούσαν τα βράδια, όταν δηλ. έκαναν ποτ-πρέτκα[6].
Η Σόφκα, λοιπόν, ήταν υπαρκτό πρόσωπο. Καταγόταν από το σόι των Ντίμκοβι του χωριού Κρίβα. Οι γονείς της Σόφκα ήταν ο ντέντο +Ντίνο Ντίμκοβ και η +Μαρία Ντίμκοβα. Ο αγαπημένος της Σόφκα ήταν ο +Ντίνις Λιπάνοβ. Το παιδί που γεννήθηκε από την συγκεκριμένη εγκυμοσύνη και στον οποίο αναφέρεται το τραγούδι ήταν ο +Ντίνο Λιπάνοβ, γιός της Σόφκα και του Ντίνις.
Όταν ο πατέρας της Σόφκα, ο ντέντο +Ντίνο Ντίμκοβ, έμαθε από τον γιατρό Γκόνο Ρουσίν ότι η κόρη του περιμένει παιδί (ја мома ја дета = ή κορίτσι ή αγόρι) την προετοίμασε να γίνει νύφη και μητέρα. Όλη αυτή η αληθινή ιστορία εξιστορείται στους στίχους του τραγουδιού «ΣΟΦΚΑ», που θα διαβάσετε παρακάτω.
Από το 1925 και για πολλές δεκαετίες το τραγούδι «ΣΟΦΚΑ ΝΑ ΤΑΤΚΟ» διασώθηκε προφορικά από στόμα σε στόμα περνώντας, έτσι, από γενιά σε γενιά φτάνοντας μέχρι τις μέρες μας. Για πρώτη φορά η καταγραφή του τραγουδιού σε χαρτί έγινε το 1984 με αφήγηση της μπάμπω +Μαρία Νικιφορίτσα Μούχτσιβα. Μια δεύτερη καταγραφή του τραγουδιού (αυτή τη φορά ηχογράφηση σε κασετόφωνο), έγινε το 1995 από Γριβιώτες. Άλλη μια ηχογράφηση έγινε στο χωριό Πέτροβο (Άγιο Πέτρος) Κιλκίς.
Τα σημερινά βήματα του χορού «ΣΟΦΚΑ» είναι φολκλορικά. Η καταγραφή των βημάτων που έγινε στη Κρίβα, πριν χρόνια, ήταν με τον βηματισμό Γκαζανίτσκα – Λαζανίτσκα δηλ. όπως χορεύεται ο χορός Λισάβο.
Οι στίχοι του τραγουδιού «ΣΟΦΚΑ» είναι:
| Στάνι κι όϊμε, Σόφκε να τάτκο, να γκράντα Γκουμεντζζια. | Стани ки ојме, Софке на татко, на града Гуменџа. | Σήκω θα πάμε, Σοφούλα κόρη μου, στην πόλη Γουμένισσα. |
| Ωχ αμαν - αμαν, μπέλα Σοφιο, να γκράντα Γκουμεντζζια. | Ох аман аман, бела Софио, на града Гуменџjа. | Ωχ αμαν – αμαν, άσπρη Σοφία, στην πόλη Γουμένισσα. |
| Τάμο κι οϊμε, Σοφκε να τατκο, να ικιμτζζιατα. | Таму ки ојме, Софке на татко, на икимџијата. | Εκεί θα πάμε, Σοφούλα κόρη μου, στο γιατρό. |
| Ωχ αμαν - αμαν, μπέλα Σοφιο, να Γκόνο Ρούσιν[7]. | Ох аман аман, бела Софио, на града Гуменџа. | Ωχ αμαν – αμαν, άσπρη Σοφία, στον Γκόνο Ρουσίν[7]. |
| Ον ντα νι καζια, Σοκφε να τατκο, σιο τιε μπολκατα. | Он да ни каже, Софке на татко, што ти е болката. | Αυτός να μας πει, Σοφούλα κόρη μου, ποια είναι η αρρώστια σου. |
| Ωχ αμαν - αμαν, μπελα Σοφιο, σιο τιε μπολκατα? | Ох аман аман, бела Софио, што ти е болката? | Ωχ αμαν – αμαν, άσπρη Σοφία, ποιά είναι η αρρώστια σου? |
| Κάζζι νι κάζζι, Γκόντσε να Μπάϊο[1], σιο μου ε μπόλκατα? | Кажи ни, кажи Гонче на бајо, што му е болката? | Πες μας, πες Γκόντσσε να Μπάϊο[1], ποιά είναι η αρρώστια της; |
| Ωχ αμαν - αμαν, Γκόντσε να Μπάϊο, Σοφκιντα μπολκα. | Ох аман - аман, Гонче на бајо, Софкинта болка. | Ωχ αμάν – αμάν, Γκόντσσε να μπάιο, της Σοφίας την αρρώστια. |
| Σοφκιντα μπολκα, μιλε μπάϊ Ντινο, ια μομα ια ντετα. | Софкинта болка, миле бај Дино, ја мома ја дета. | Της Σοφίας η αρρώστια, αγαπητέ θείε Ντίνο, ή κορίτσι ή αγόρι. |
| Ωχ αμαν – αμαν, μιλε μπαϊ Ντίνο, ια μομα ια ντετα! | Ох аман аман, миле бај Дино, ја мома ја дета! | Ωχ αμάν – αμάν, αγαπητέ θείε Ντίνο, ή κορίτσι ή αγόρι! |
| Κουπι μι κουπι, τι μιλε τατκο, πιπελοφ φουσταν. | Купи ми купи, ти миле татко, пипелоф фустан. | Αγόρασέ μου αγόρασε, εσύ αγαπητέ πατέρα, σταχτί φόρεμα. |
| Ωχ αμαν – αμαν, σιαρενα πολκα[2], ζα μλαντα νεβεστα. | Ох аман – аман, шарена полка, за млада невеста. | Ωχ αμάν – αμάν, χρωματιστή πόλκα[2], για νεαρή νύφη. |
| Τεμπε νε τι λιτσια, Σοφκε να τατκο, ζα πολκα σιαρενα. | Тебе не ти лича, Софке на татко, за полка шарена. | Εσένα δεν σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για πόλκα χρωματιστή. |
| Ωχ αμαν – αμαν, μπελα Σοφιο, ζα πιπελοφ φουσταν. | Ох аман – аман, бела Софи0, за пипелоф фустан. | Ωχ άμαν – άμαν, άσπρη Σοφία, για σταχτί φόρεμα. |
| Τεμπε τι λιτσια, Σοφκε να τατκο, ζα μπελα λιγκαρκα[3]. | Тебе ти лича, Софке на татко, за бела лигарка. | Εσένα σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για άσπρη λίγκαρκα[3]. |
| Ωχ αμαν – αμαν, ζα μπελα λιγκαρκα, οτ μπαμπατα Λιταρκα[4]. | Ох аман – аман, бела лигарка, од бабата Литарка. | Ωχ άμαν – άμαν, για άσπρη λιγκαρκα , απ΄ την μπάμπο Λιτάρκα[4]. |
| Τεμπε τι λιτσσια, Σοφκε να τατκο, ζα λιουλκα σσιαρενα. | Тебе ти лича, Софке на татко, за лулка шарена. | Εσένα σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για κούνια χρωματιστή. |
| Ωχ αμαν – αμαν, σσιαρενα λιουλκα, οτ μπαμπ’τα Φοτουλκα. | Ох аман – аман, шарена лулка, од бабата Фотулка. | Ωχ άμαν – άμαν, χρωματιστή κούνια, απ’ τη μπάμπο Φοτούλκα. |
| Τεμπε τι λιτσσια, Σοφκε να τατκο, ζα ποβοϊκα[5] σσιαρενα. | Тебе не ти лича, Софке на татко, за повојка шарена. | Εσένα σου ταιριάζει, Σοφούλα κόρη μου, για ποβοϊκα[5] χρωματιστή. |
| Ωχ αμαν – αμαν, ποβοϊκα σσιαρενα οτ μπαμπατα Μποϊκα. | Ох аман – аман, повојка шарена од бабата Бојка. | Ωχ αμάν – αμάν, ποβοϊκα χρωματιστή από την μπάμπα Μπόϊκα. |
| Τσαρβενι παπουτσσκι, Σοφκε να τατκο, οτ Καρπουτσουβα. | Царвени папучки, Софке на татко, од Карпучува. | Κόκκινα παπουτσάκια, Σοφούλα κόρη μου, από τους Καρπουτσσουβα. |
| Καρτα σιαρλαγκαν οτ βαγκλιναρ βαλκαν, οτ Μουχτσιβτου ντουκιαν[8]. | Карта шарлаган од ваглинар Балкан, од Мухцнвту дукјан. | Κάρτα ελαιόλαδο από τον καρβουνιάρη Βαλκάνη, από το Μούχτσιβτου μαγαζί[8]. |
Σήμερα, το τραγούδι «ΣΟΦΚΑ» συνεχίζει ακάθεκτο την πορεία του στο χρόνο και τραγουδιέται στα μακεδονικά σε πολλά μέρη, ενώ ο χορός χορεύεται σε όλο και περισσότερες πολιτιστικές εκδηλώσεις με διάφορες μουσικοχορευτικές παραλλαγές. Μία, ενδεικτική, παραλλαγή του χορού «ΣΟΦΚΑ» μπορείτε να δείτε σε βίντεο (με τραγούδι και χορό) στη διεύθυνση internet από την ορχήστρα «Μακεδονικό Μεράκι» :
http://www.youtube.com/watch?v=O0kz3-QKpSk
Άλλη μία παραλλαγή μπορείτε να ακούσετε από το μουσικό συγκρότημα «Ακρόαμα»
http://www.youtube.com/watch?v=NzIoNMnt0sk
Επεξηγήσεις - Παραπομπές:
[1] Μπάϊο: Ο αδερφός του πατέρα, δηλ. ο θείος. Σε άλλα μέρη της Μακεδονίας ο Μπάϊο λέγεται Τσσίτσε.
[2] Πόλκα: Μάλλινο γυναικείο πανωφόρι.
[3] Λιγκάρκα: Κυρίως νυχτερινή φορεσιά για άνδρες και γυναίκες. Φοριόταν και σε άλλες περιπτώσεις. Unisex ρούχο θα το λέγαμε σήμερα. Οι άντρες, όταν το φορούσαν, συνήθιζαν να δένουν στη μέση ένα ζωνάρι. Το φορούσαν, επίσης, τα παιδιά επί καθημερινής βάσης.
[4] Η μπάμπο Λιταρκα ήταν ράφτρα.
[5] Ποβόϊκα: το μωρουδιακό φασκιόπανο.
[6] Ποτ-πρετκα: Εργασία κατά τη διάρκεια της νύχτας. Το νυχτέρι.
[7] Ο Γκόνο Ρούσιν ήταν γιατρός από τη Γουμένισσα. Αργότερα, με την αλλαγή των ονομάτων, άλλαξε ονοματεπώνυμο σε Γιώργος Ρουσίδης. Διατέλεσε βουλευτής με το Βασιλικό Κόμμα της εποχής εκείνης.
[8] Το κατάστημα Μουχτσιβτου ντουκιαν υφίστατω από τον 19ο αιώνα. Το κτήριο σώζεται μέχρι σήμερα. Το σπίτι και το μαγαζί είναι τα μοναδικά κτήρια που σώθηκαν τον Οκτώβρη του 1912 όταν οι Τούρκοι πυρπόλησαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς το χωριό Κρίβα. Αξίζει να αναφερθεί ότι η πυρπόληση του χωριού Κρίβα έγινε με αφορμή τη διαμάχη μεταξύ Βερχοβιστών (βουλγαροφρώνων) και Τσεντραλιστών (Μακεδόνων). Ο Γκίουπτσε, γηγενής Μακεδόνας, είχε στήσει ενέδρα πάνω από τη Κρίβα στη τοποθεσία Λίπτα (φλαμουριά) περιμένοντας να πολεμήσει τους Βερχοβιστες (βουλγαρόφρωνες). Όμως αντί των βουλγαρόφρονων εμφανίστηκε μια τουρκική διμοιρία με αποτέλεσμα ο Γκίουπτσε με την ομάδα του να σκοτώσουν τον επικεφαλής αξιωματικό της Τουρκικής διμοιρίας. Την επόμενη ημέρα, για αντίποινα, ο τουρκικός στρατός έστησε τα κανόνια του στο ύψωμα Τσούκτα (σήμερα Άγιος Αντωνιος) και με τα κανόνια του έκανε στάχτη τη Κρίβα. Ο Γκίουπτσε καταγόταν από το χωριό Μπαρόβιτσα (Καστανερή) Κιλκίς. Ήταν πρωτοξάδερφος των αδερφών Ντογιαμοβι (Δογιάμα) οι οποίοι μετά την επανάσταση του Ίλιντεν το 1903 τάχθηκαν με την ελληνική πλευρά (Γραικομάνοι).
= = =
αναδημοσίευση από την μηνιαία εφημερίδα “ΝΟΒΑ ΖΟΡΑ”, Αυγουστος 2011. http://novazora.gr/arhivi/3409
Το Σαββάτο βράδυ της 27/8/2011 και την Κυριακή πρωί της 28/8/2011, δίπλα απο το φράγμα της Попадја-Παπαδιάς, θα λάβει μέρος το 10ο Φεστιβάλ Φλογέρας της Сетина – Σέτινα (Σκοπός Φλώρινας). Όπως ενημέρωσαν οι διοργανωτές, μετά από την επιτυχία της εκδήλωσης των προηγουμένων χρόνων, αποφάσισαν και φέτος να κινηθούν για μια ακόμη πολιτιστική συνάντηση, σε κατάλληλα διαμορφωμένη τοποθεσία, όπου οι συμμετάσχοντες και οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να κατασκηνώσουν, γύρω από μεγάλη φωτιά (βράδυ Σαββάτου) και να απολαύσουν Βραδιά Μακεδονικού Λόγου και 
Παράδοσης, παραδοσιακή μουσική απο ερασιτέχνες μουσικούς, δρώμενα, απαγγελία ποίησης και πεζογραφίας. Την Κυριακή το πρωί, θα ακολουθήσει διαγωνισμός кавал-κάβαλ (μακεδονικής φλογέρας) και θα ακουστούν επίσης οι ήχοι και άλλων παραδοσιακών μακεδόνικων οργάνων, όπως της γκάιντα, της σσούπελκα και του τάπαν. Η όλη εκδήλωση αποτελεί μια εναλλακτική πολιτιστική πρόταση για την ιστορία, τον πολιτισμό και γενικά την ζωή των Μακεδόνων. Η πρόσκληση είναι ανοιχτή για όλους. Αξίζει να παρεβρεθείτε!
Οι συνδιοργανωτές: 1) Πνευματικός Μορφωτικός Σύλλογος Μελίτης, 2) Σύλλογος Πληττομένων Μελίτης, 3) Ορειβατικός Σύλλογος ‹‹ΚΑΪΜΑΚΤΣΑΛΑΝ››, 4) Σύλλογος Πληττομένων Αχλάδας, Σκοπού και Παπαδιάς, 5) Λαογραφικός Μορφωτικός Πολιτιστικός και Γυμναστικός Σύλλογος, 6) Πολιτιστικός Σύλλογος Άνω Υδρούσας, 7) Δήμος Φλώρινας. 
